Dlatego też proponuję cykl pięciu lekcji (klasa II gimnazjum, po lekcjach na temat rodzajów i gatunków filmowych), których głównym celem jest kształtowanie umiejętności rozpoznawania funkcji głębszych kategorii estetycznych i cech strukturalnych dzieła filmowego. Prezentowane tu scenariusze lekcji opierają się na pomysłach lekcji zawartych w książce Film w szkolnej edukacji humanistycznej E. Nurczyńskiej – Fidelskiej, B. Parniewskiej, E. Popiel-Popiołek, H. Ulińskiej (PWN Warszawa-Łódź 1993) Przedstawiony tam materiał obejmuje co prawda zagadnienia ośmioklasowej szkoły podstawowej oraz szkoły średniej, jednakże książka nie straciła nic ze swych walorów poznawczo-dydaktycznych. Cennych wskazówek dotyczących elementów języka filmu dostarczyła mi pozycja W. Wodnickiej Przewodnik dla nauczyciela języka polskiego (ODN Zielona Góra 2004)
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO w kl. II gimnazjum
Temat: Elementy tworzywa dzieła filmowego.
Cele lekcji ogólne: kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego uświadomienie uczniom, że znajomość elementów tworzywa sztuki filmowej jest niezbędnym warunkiem właściwej oceny dzieła operacyjne / uczeń potrafi: określić tworzywo różnych dziedzin sztuki, w tym sztuki filmowej
Metody i formy pracy burza mózgów, pogadanka, mini wykład; przekład intersemiotyczny, drama praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze: wiesz M. Pawlikowskiej –Jasnorzewskiej, pt. „Ranny ptak” pięć zestawów takich samych pocztówek/zdjeć (takich, z których można ułożyć jakąś historyjkę)
Organizacja zajęć: jedna godzina lekcyjna
Korelacja ze ścieżką: edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA
1.Burza mózgów do terminu „tworzywo” 2.Wspólna redakcja definicji : „Tworzywo” – materiał, w którym realizuje się zamiar artystyczny twórcy; materiał, który osiąga kształt dzieła sztuki. 3.Rozważania na temat różnych dziedzin sztuki i odpowiadającego im tworzywa. literatura – słowo muzyka – dźwięk rzeźba – konkretny materiał (glina, gips, drewno itp.) malarstwo – barwa, plama rysunek – linia punkt film – ?
Zapis tematu: Elementy tworzywa dzieła filmowego
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
1. Określenie tworzywa, jakim posługuje się film: słowo, obraz, muzyka i dźwięki naturalne, środki techniczne Słowo – pełni funkcję informacyjną; jest nośnikiem treści i warstwą organizującą kompozycję dzieła. Obraz, tj. wizualna warstwa filmu – zespół rzekomych widoków tworzących zrozumiałą całość; najbardziej intensywnie oddziałuje na odbiorcę; obraz jest tworzony przez: ruch, barwę, scenografię, plenery, wnętrza, kostiumy, rekwizyty, oświetlenie. Muzyka i dźwięki naturalne, tj. dźwiękowa warstwa filmu Muzyka – podstawowe funkcje w filmie to: • pogłębianie wrażenia wizualnego • komentowanie wydarzenia • tworzenie nastroju • podkreślenie rytmu • dynamizowanie lub spowalnianie akcji
Warstwa dźwięków naturalnych – obejmuje wszelkie formy słyszalności nie będące ani mową ludzką ani muzyką. Dźwięki towarzyszą obrazowi na zasadzie: • uzupełnienia widoku (widać i słychać) • rozszerzania widoku (np. widać wnętrze pokoju, słychać turkot tramwaju) • zastępowania widoku (zamiast widoku np. słychać stukot maszyny do pisania) Środki wyrazu związane z techniką: kadr, ujęcie, sekwencja, plany filmowe, ruchy kamery, spojrzenie kamery, rodzaje montażu.
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
1. Film jest sztuką wielowarstwową; na tworzywo dzieła filmowego składają się tworzywa innych sztuk. Środki wyrazowe w filmie na ogół uchodzą uwadze widza pochłoniętego śledzeniem fabuły. Tymczasem dobra publiczność powinna nie tylko znać filmowe środki wyrazu, ale i sposoby ich używania. 2.Podział klasy na 4 grupy. Każda grupa otrzymuje tekst wiersza M. Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej „Ranny ptak” : Jakiś ptaszek o świcie oszalał, zwariował, to się porwie z gałęzi, to o ziemię ciśnie, przelatuje z jabłoni na kwitnącą wiśnię, jak mała błyskawica siwa i różowa.
Krzycząc, ze słońce wschodzi, leci ku kasztanom i terczy słowa „słońce”, gwiżdże słowo „wschodzi” kołysze się w gałęziach jak w zielonej łodzi i kłuje ranną ciszę deszczem haftowaną
Wpatrzony w morelowy wśród obłoków pożar, spada prosto z kasztanów w krzak pod moje okno i krzyczy wielkim głosem, z radością okropną, że słońce znowu wschodzi. Że go nikt nie pożarł!! GRUPA 1. UCZNIOWIE – POECI: Jakimi środkami wyrazowymi posłużyła się autorka wiersza, by przemówić do odbiorców wiersza? (odp. epitety, metafory, onomatopeja) GRUPA 2 . UCZNIOWIE – MALARZE : Narysujcie ten wiersz kolorowymi kredkami i określcie środki wyrazu, które zastosowaliście, aby przemówić do odbiorców (odp. barwy, linie, kontury, kompozycje kształtów i kolorów) GRUPA 3. UCZNIOWIE – MUZYCY: Zastanówcie się nad „usłyszeniem” tego wiersza; wykorzystajcie dostępne przedmioty oraz swój głos. Określcie środki wyrazu jakie zastosowaliście, aby przemówić do odbiorców. (odp. dźwięk, natężenie dźwięku, barwa dźwięku, głos) GRUPA 4. UCZNIOWEI – AKTORZY: Zagrajcie ten wiersz. Określcie środki wyrazu, które zastosowaliście. (odp. ruch, gest, słowo, mimika, dźwięki, rekwizyty) Omówienie scenek, wnioski, refleksje.
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO w klasie II gimnazjum
Temat: W jaki sposób przemówić do widza w kinie, czyli o środkach wyrazu związanych z techniką filmową.
Cele lekcji ogólne: kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego uświadomienie uczniom, że znajomość środków wyrazu związanych z techniką filmową jest niezbędnym warunkiem właściwej oceny dzieła operacyjne / uczeń potrafi: wskazać środki wyrazu związane z techniką filmową określić funkcję środków wyrazu filmowego
Metody i formy pracy burza mózgów, pogadanka, mini-wykład praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze: fotosy filmowe i rysunki przedstawiające różne rodzaje planów Język filmu. Pakiet multimedialny, scenariusz Jerzy Wójcik, wydawca –TVP i MEN
Organizacja zajęć: dwie godziny lekcyjne
Korelacja ze ścieżką: edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA 1.Nawiązanie do lekcji „Elementy tworzywa dzieła filmowego”: Przypomnienie elementów tworzywa dzieła filmowego: słowna i wizualna warstwa filmu dźwiękowa warstwa filmu techniczna warstwa filmu
Zapis tematu: W jaki sposób przemówić do widza w kinie, czyli o środkach wyrazu związanych z techniką filmową.
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA 1Uświadomienie, iż środki wyrazu związane z techniką filmową są obecnie najważniejszą warstwą tworzywa filmowego 2.Wprowadzenie pojęć: kadr, ujęcie, scena, sekwencja, plan filmowy, punkty widzenia kamery. Proponuję zapisać pojęcia na tablicy, odtworzyć kasetę Język filmu i polecić uczniom robić notatki. Później wspólna redakcja ww. pojęć.
Kadr – najważniejsza, elementarna część filmu; jest to obraz, który zawiera w sobie i pokazuje na ekranie pojedyncza klatka naświetlonej taśmy Ujęcie– nieprzerwane zdjęcie filmowe od uruchomienia kamery do jej zatrzymania to jakby „spojrzenie kamery” trwające przeciętnie kilkanaście sekund Scena – seria ujęć pokazujących to, co dzieje się w jednym miejscu i czasie Sekwencja – całość złożona z kilku scen Plan filmowy – wartość wizualna typu kompozycyjnego zawierająca określone pole widzenia; odnosi się do sposobu ukazania przestrzeni w kadrze filmowym a) plan podstawowy (średni) plan amerykański – ukazuje postać tak, jak widzi ją oko; sylwetka od kolan w górę b) plany koncentrujące uwagę półzbliżenie – plan ukazujący popiersie człowieka zbliżenie – cały ekran wypełnia twarz, przedmiot detal – wielkie zbliżenie części ludzkiej twarzy, ręki, oka itp. c) plany rozszerzające uwagę daleki – przedstawia maleńkie postacie ludzi, wkomponowane w obszerne tło krajobrazu lub wielkiej dekoracji ogólny – postacie na tle dekoracji lub pleneru pełny – całe postacie ludzkie wypełniające kadr (przestrzeń, tło scenerii) d) plany kombinowane
Punkty widzenia kamery a)ustawienia statyczne, nieruchome spojrzenie frontalne (na wprost) spojrzenie z góry, tzw. ptasie perspektywa – pomniejsza obiekt spłaszcza go i jakby bagatelizuje spojrzenie z dołu – tzw. żabia perspektywa – powiększa, nadaje charakter patetyczny, monumentalny; eksponuje dominację, grozę itp. spojrzenie ukośne – zniekształca obiekt b)ustawienia dynamiczne najazd kamery (zbliżanie) – odsłania szczegóły, wyodrębnia postać z tła odjazd kamery (oddalanie) – gubi szczegóły, obiekt wtapia się w tło panorama – pionowy, poziomy lub ukośny ruch kamery wokół własnej osi; służy opisowi sytuacji lub miejsca szwenk – bardzo szybka, najczęściej pozioma panorama, nagły zwrot kamery; daje efekt zaskoczenia long-take – bardzo długie ujęcie c)zdjęcia trickowe – takie, w których zamierzone i potrzebne efekty uzyskuje się przy pomocy różnego rodzaju zabiegów technicznych: czynią film atrakcyjnym
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA Czy zdawaliśmy sobie sprawę, że twórcy filmu próbują przemówić do widza w kinie na tak wiele sposobów? Czy teraz będziemy potrafili powiedzieć o filmie więcej, niż „był fajny”? Zadanie domowe– Oglądnij powtórnie znany Ci film, staraj się koncentrować uwagę na rodzajach planów, ruchów i ustawień kamery. Zrób notatki.
KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO w klasie II gimnazjum
Temat: Kilometry taśmy to jeszcze nie film – o montażu filmowym
Cele lekcji ogólne: kształtowanie postawy świadomego i krytycznego odbioru przekazu filmowego uświadomienie uczniom, funkcji montażu jako głównej metody twórczej w sztuce filmowej operacyjne / uczeń potrafi: wskazać techniczne rodzaje montażu określić funkcje montażu
Metody i formy pracy burza mózgów, pogadanka, mini-wykład praca zbiorowa i grupowa
Materiały pomocnicze: fotosy filmowe i rysunki przedstawiające różne rodzaje montażu Żądło w reżyserii G.R. Hilla z 1973 roku
Organizacja zajęć: dwie godziny lekcyjne
Korelacja ze ścieżką: edukacja czytelnicza i medialna
I CZĘŚĆ WSTĘPNA 1.Podział klasy na grupy. Każda grupa otrzymuje ten sam zestaw pocztówek/zdjęć Zadaniem uczniów jest ułożenie z pocztówek dowolnej historyjki (pocztówki można opatrzyć komentarzem, z niektórych można zrezygnować) 2.Prezentacja prac. WNIOSEK: Z tych samych elementów powstały różne historyjki. DLACZEGO? Elementy zostały zestawione w innej kolejności, z niektórych zrezygnowano; inny jest komentarz; inna była inwencja autorów. 3.Porównanie z filmem: nakręcone kilometry taśmy to jeszcze nie film. Taśmę trzeba przejrzeć, pociąć, wybrać ujęcia, ułożyć zgodnie z koncepcją reżysera. Proces łączenia i komponowania utrwalonych na taśmie filmowej ujęć zgodnie z założeniami scenopisu i koncepcją reżysera oraz dostosowanie do ich układu zapisu dźwięku to MONTAŻ .
Zapis tematu: Kilometry taśmy to jeszcze nie film – o montażu filmowym
II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
1Montaż – definicja pojęcia; zapis; zwrócenie uwagi na pisownię Montaż filmowy- proces łączenia i komponowania utrwalonych na taśmie filmowej ujęć zgodnie z założeniami scenopisu i koncepcją reżysera oraz dostosowanie do ich układu zapisu dźwiękowego. Montaż poziomy – łączenie jednostek należących do tej samej warstwy (przede wszystkim jednostek obrazowych). Montaż pionowy – dopasowanie do siebie jednostek różnych warstw (obrazów, efektów akustycznych, słów, fraz muzycznych) 2Ćwiczenia słownikowe – szukanie wyrazów pochodnych, związków frazeologicznych do terminu montaż; zapis w zeszytach (hala montażowa, stół montażowy, montażysta, itd.) 3Uświadomienie, iż historia filmu jest także historią montażu. Pierwsze filmy braci Lumiĕre składały się tylko z pojedynczych ujęć. Kamera ustawiona na statywie filmowała jakieś proste zdarzenie od początku do końca. Dopiero później zaczęto tę samą historię przedstawiać w kilku ujęciach, które odpowiednio połączono, czyli zmontowano. 4 Rodzaje montażu: montaż twardy – ciecie, styk tematycznie różnych obrazów; jakby „mrugniecie okiem”; montaż miękki – przenikanie (stopniowe zanikanie obrazu z jednoczesnym wyłanianiem się drugiego) , zaciemnienie (zakończenie ujęcia stopniowym ściemnianiem obrazu aż do czerni) montaż wewnątrzujęciowy – łączenie różnych planów bez przerywania ciągłości akcji (ruch kamery lub ruch osób, które zmieniają swoje usytuowanie w stosunku do pola widzenia obiektywu). 5Figury montażowe: insert – krótkie ujęcie typu informacyjnego wklejone w środek sceny (np. obraz tarczy zegara wtrącony montażowo w środek sceny oczekiwania); roletka - przejście z jednego ujęcia na drugie za pomocą linii, która jakby ściera z ekranu poprzedni obraz, ukazując następny. 6.Funkcje montażu : montaż określa kompozycję dzieła (porządek świata przedstawionego), wyznacza kolejność i długość poszczególnych scen jest sposobem filmowego opowiadania i opisu organizuje w filmie czas i przestrzeń tworzy metafory i symbole tworzy rzeczywistość filmową odmienną od rzeczywistości obiektywnej.
III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
Wspólne oglądnięcie fragmentu filmu pt. „Żądło” G.R. Hilla z 1973 roku, w którym można odszukać takie figury montażowe jak: wyciemnienie ekranu w kształcie kółka, różne rodzaje roletek (pionowa, ukośna, pozioma), odwrócenie obrazu itp. ☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺☺
Cykl lekcji proponuję zamknąć lekcją, na której uczniowie pod kierunkiem nauczyciela zredagują kartę oceny filmu. Karta powinna być potem wykorzystana przy ocenie wybranego dzieła filmowego.
Na podstawie: E.Nurczyńska, B.Parniewska, H.Ulińska, E. Popiel, Film w szkolnej edukacji humanistycznej, PWN Warszawa – Łódź 1993 W.Wodnicka, Poradnik dla nauczyciela języka polskiego, ODN Zielona Góra 2004 J. Płażewski, Język filmu, Warszawa 1987
opracowała – mgr Małgorzata Morawska- Borysewicz
|